اندومتریوز و ناباروری 

 اندومتریوز یک علت شایع ناباروری، سقط مکرر، دیسمنوره و درد لگنی می‌باشد. این بیماری تقریبا در %10-5 از زنان با سن تولید مثل، حدود %40 از زنان با مشکل ناباروری، حدود%50-30 از زنان با علائم پیش از یائسگی و%10-7 از زنان کل جهان را تحت تاثیر قرار داده است. بافت اندومتر در طول چرخه‌ی قاعدگی ضخیم و پس از آن ریزش کرده و خونریزی رخ می‌دهد. اندومتریوزیس شرایطی است که در آن بافت اندومتر در حفره خارج از رحم تشکیل و رشد پیدا می‌کند و پس از ریزش امکان خروج از بدن را ندارد و این خون‌ها به بافت های اطراف آسیب می‌رساند و موجب ایجاد اسکار و چسبندگی بافت‌های اطراف به هم می‌شود و به این صورت عملکرد رحم، تخمدان ها و لوله های فالوپ را تحت تاثیر قرار داده و میزان باروری را کاهش می‌دهد. کنترل‌های بسیاری در داخل و خارج سلول وجود دارند که از لانه گزینی و تکثیر نابجای سلول‌های اندومتر جلوگیری می‌کنند. عدم تعادل در هر یک از مکانیسم‌های کنترل، باعث می‌شود که این سلول ها در خارج از رحم لانه گزینی و رشد کنند. این بیماری تحت تاثیر عوامل ژنتیکی و محیطی می‌باشد. تصور می‌رود که استعداد ابتلا به اندومتریوز، بیشتر از طریق فاکتور‌های ژنتیکی باشد. سلول‌های اندومتریال با پلی‌مورفیسم ژنتیکی ممکن است به سیگنال‌های محلی پاسخ و سپس از فرایندهای آپپتوز فرار کنند. حاصل فعالیت این سلول‌های غیرطبیعی، تحریک تهاجم بافتی و ایجاد پاسخ التهابی می‌باشد.

علائم اولیه اندومتریوزیس شامل:

• ناباروری

• درد شکم، لگن و کمر

• دیسمنوره (درد قاعدگی)

• سوزش ادرار

• مقاربت دردناک

• حرکات روده‌ای دردناک

اندومتریوز حداقل در سه شکل متفاوت دیده می‌شود:

• اندومتریوز صفاقی

• اندومتریوما یا کیست (حالتی که در آن اندومتریوز تخمدان ها را درگیر می کند)

• ندول‌های رکتوواژینال اندومتریوتیک

 

ژن های دخیل در اندومتریوز:

شناسایی فاکتورهای ژنتیکی موثر بر اندومتریوز این امکان را برای ما فراهم می‌کند که این بیماری را زودتر تشخیص و در راستای اقدامات درمانی آن پیش رویم.

1) ژن گیرنده های استروژن و پروژسترون:

استروژن و پروژسترون هورمون‌های جنسی استروئیدی در زنان می‌باشد که بوسیله تخمدان ترشح می‌شود. اکثر تنظیم های هیپوفیزی تخمدان با تأثیر این دو هورمون صورت می‌گیرد و این هورمون ها عملکرد خود را با اتصال به گیرنده خود روی سلول‌های هدف انجام می‌دهند.

پلی‌مورفیسم ژن گیرنده پروژسترون  با کاهش پاسخ به پروژسترون همراه می‌باشد. ژنوتیپ‌های هتروزیگوت و هموزیگوت از این ژن با اختلالات زنان از جمله اندومتریوز مرتبط است.

پلی‌مورفیسم ژن گیرنده استروژن  در %72 از زنان با اندومتریوز در مقایسه با %49 در گروه سالم گزارش شده‌است. پلی‌مورفیسم ‌ در ERα،ERβ  و PR با تغییربیان این گیرنده‌های استروئیدی جنسی همراه است.

2) آنزیم‌های سم زدایی:

آنزیم گلوتاتیون-اس–ترانسفراز(GST-M1) و آنزیم گلوتاتیون-اس–ترانسفراز‌تتا ‌1 (GSTT-1):

آنزیم GSTM1 در سم زدایی از آلاینده‌ها و دیوکسین نقش دارد. دیوکسین یک ترکیب کارسینوژن و تراتوژن می‌باشد و اثرات متفاوتی روی سیستم تولیدمثل می‌گذارد و به عنوان یک فاکتور‌ خطر برای اندومتریوزیس محسوب می‌شود. جهش نول در GSTM1 با ایجاد سرطان ناشی از عوامل محیطی و فقدان آنزیم‌های سم‌زدایی مرتبط می‌باشد.

به طور کلی آنزیم های GSTM1 و GSTT1 در سم‌زدایی از محصولات استرس اکسیداتیوها و تجدید بافت اپی‌تلیوم تخمدان نقش به سزایی دارند. این مناطق ژنی بسیار پلی‌مورف به همراه آلل‌های نول می‌باشند.

مطالعات بسیاری ارتباط بین این مناطق ژنی را با اندومتریوز گزارش می‌کنند.

3) ژن های سرکوبگر تومور:

ژن‌هایBRCA1 و p53 روی کروموزوم 17 می‌باشند. مونوزومی کروموزوم 17 یک شرایط ژنتیکی می‌باشد که به طور معمول در بیماران با اندومتریوز دیده می‌شود.

ژن PTEN روی کروموزوم 10 قرار دارد و با انواع مختلفی از سرطان ها از جمله تومورهای تخمدان و اندومتر مرتبط می‌باشد که در برخی موارد ممکن است با اندومتریوز هم همراه باشد. جهش LOH یا فقدان هتروزیگوسیتی در این ژن گزارش شده که مثبت بودن این نتایج هم در بیماران کارسینوما و هم در بیماران اندومتریوزیس به فراوانی دیده می‌شود. جهش در ژن‌های p53 و PTEN ممکن است در تبدیل سلول‌های اندومتریال به سلول‌های بدخیم درگیر باشد. جهش در ژن p53 در زنان با اندومتروزیس گزارش شده است. هر گونه تغییر در ژن‌های سرکوبگر تومور با اندومتریوز مرتبط است.

4) گیرنده آریل-هیدروکربن Aryl-hydrocarbon receptor:

گیرنده آریل-هیدروکربن یک فاکتور رونویسی است که CYP1A1 و CYP1B1 را تنظیم می‌کند. تغییرات در انتقال پیام این گیرنده با اثر بر تغییر بیان CYP1A1 و CYP1B1، ممکن است به عنوان فاکتور خطر شروع اندومتریوز یا افزایش تکثیر سلولهای اندومتریال باشد.

پلی‌مورفیسم‌هایی که با اندومتریوز در ارتباط هستند:

پلی‌مورفیسم rs10965235 که در اینترون 16 از ژن CDKN2BAS واقع بر روی کروموزوم 9 )9p21 ) قرار دارد که نقش تنظیم بیان ژن های p16، p15 و p14 را بر عهده دارد. این پلی‌مورفیسم با اندومتریوز ارتباط دارد.

پلی مورفیسم rs16826658 که روی کروموزوم 1 (1p36) از ژنWNT4  قرار دارد که در تکوین دستگاه تولید‌مثلی و اندومتریوز نقش دارد.

پلی‌مورفیسم rs10859871 که روی کروموزوم12 (12q22) و 17kb در بالادست ژن vezatin (VEZT) قرار دارد. پروتئین vezatin در اتصالات سلولی نقش دارد که تغییر در بیان این مولکول‌های چسبنده و به موجب آن مهاجرت سلولی، باعث تشکیل این حالات در بیماران اندومتریوز می‌شود. مشخص شده که این پلی‌مورفیسم با اندومتریوز ارتباط چشمگیری دارد. آلل خطر C می‌باشد.

پلی‌مورفیسم rs7521902 واقع بر روی کروموزوم 1 (1p36.12) در نزدیکی ژن WNT4 با اندومتریوز ارتباط دارد.

پلی‌مورفیسم rs13394619 واقع بر روی کروموزوم 2 (2p25.1) از ژن GREB1 با اندومتریوز ارتباط دارد.

پلی‌مورفیسم rs12700667 واقع بر روی کروموزوم 7 (7p15.2) با اندومتریوز ارتباط دارد.

پلی‌مورفیسم rs3025039 پلی‌مورفیسم +936C/T در ژن VEGFA با اندومتریوز خانوادگی ارتباط دارد.

 

 Eskenazi B, Warner ML. Epidemiology of endometriosis. Obstetrics and gynecology clinics of North America. 1997;24(2):235-58.

Yang X, Long S, Deng J, Deng T, Gong Z, Hao P. Glutathione S-transferase polymorphisms (GSTM1, GSTT1 and GSTP1) and their susceptibility to renal cell carcinoma: an evidence-based meta-analysis. PloS one. 2013;8(5):e63827.